مرحوم محمد کرمانی، اولین استادکار قالیبافی بود که با آوردن هنر قالیبافی در شهرستان کاشمر توانست دست‌های توانای هنرمندان کاشمری را با تار و پود این کالای ارزشمند آشنا کند؛ این هنر اصیل ایرانی همواره معرف فرهنگ، اندیشه و هنر پویای ایرانی و نواحی خاص جغرافیایی بوده است و کاشمر نیزبه خاطر بافت خوب و سالم و ظرافت کار بافندگان از جمله این نواحی معروف فرش دستباف به حساب می‌آید که موجب شد آوازه فرش کاشمر در داخل و خارج به گوش اهل ذوق و هنر برسد.
براساس برخی شواهد شروع تاریخ قالیبافی در کاشمر که از روستای” فروتقه” بود به سال‌های 1260 هجری شمسی برمی‌گردد، این شروع به گونه‌ای بود که از همان ابتدا نام و مرکز این دیار را در میان مراکز خرید و فروش قالی درخارج و داخل استان زبانزد کرد و بخش قابل توجهی از منابع سرمایه‌ای، فیزیکی و انسانی را در خود اختصاص داد اما امروز که بیش از یک قرن از این اصالت می‌گذرد شاهد به فراموشی سپردن این هنر در میان نسل جدید با توجه به مشکلات موجودش هستیم.
باید اقرار کرد که متأسفانه امروزه اکثر روستاییان قالیباف، کار را تعطیل کرده و به شهرها آمده‌اند؛ بسیاری از آنان سرمایه ندارند و آن‍انی که از بازار، تون و نخ خریداری می‌کنند، باید سود بیشتری به فروشنده بدهند، اگرچه بعد از سال 75 بود که فرش کاشمر ترقی خود را از دست داد و نزول کرد.
براساس این گزارش، هر چند فرش دستباف جزو هنرهای اصیل و با قدمت ایران به شمار می‌آید و همچنان در روستاهای شهرستان کاشمر در کنار کشاورزی و دامداری، فرشبافی به عنوان یک شغل مطرح می‌باشد ولی متأسفانه طی چند سال اخیر و به دلیل کمتر روی آوردن جوانان به حرفه فرش دستباف، صنعت فرش در منطقه کاشمر اواخر عمر خود را سپری می‌کند.
صنعت 100 ساله کاشمر، صنعت ترشیز کهن که یکی از قدیمیترین و مهمترین صنایع به شمار می‌رود، متأسفانه این روزها دوره رکود خود را می‌گذراند و مشکلات عدیده‌ای برای بافنده تا صادرکننده به وجود آورده است.
بدون شک علیرغم تمامی مشکلات، فرش دستباف هنوز هم نماد هویت و اصالت مردان و مرهون تلاش زنان و دختران بی‌نام و نشان و هنرپرداز کویر است که با هر تار و پود تابلویی از عشق و شیدایی را به تصویر می‌کشند اما این هنر زیبایی سال‌های اخیر در آتش بی مهری مسوولان در حال سوختن است.
تنها کمی توجه از سوی مسوولان امر لازم است تا ببینند هنوز هم در کوچه پس کوچه‌های کاشمر و روستاهای آن صدای دار قالیبافان و آوای نقشه خوانی به گوش می‌رسد به گونه‌ای که این هنر منحصر به فرد در تار و پود وجود قالیبافان و خاطره‌ها نیز نقش بسته است، دو تا قرمز، یکی زرد به زیر و دو تا نارنجی؛ این کلمات لالایی گوشنوازی است که مردان و دختران کویر از بزرگان خود به یادگار دارند و هر روز تکرار می‌کنند تا اوج هنر و هویت را برای همیشه در تاریخ زنده نگه دارند.
باید گفت که فرش ایرانی، نماد هویت ملی و هنر اصیل ایرانی است و خاموشی ندارد چرا که در گوشه و کنار این سرزمین کهن هستند هنرمندانی که نمی‌گذارند چراغ این هنر اصیل روبه خاموشی برود و نسل به نسل، سینه به سینه آن را با روح و جسم خود گره می‌زنند.
داوود گلبازی، مدیرعامل فرش دستباف شهرستان کاشمر در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) – منطقه خراسان، در این خصوص گفت: ادامه این روند موجود و با توجه به کاهش 10 درصدی تعداد دارهای قالی در شهرستان کاشمر، فرش دستباف در این شهرستان همچون فنی قدیمی، غزل خداحافظی را می‌خواند.
وی با تاکید بر اینکه وضعیت فرش دستباف در کاشمر نگران کننده است، افزود: در حال حاضر فرش دستباف از وضعیت خوبی برخوردار نیست.
وی با اظهار تأسف از اینکه کمتر شاهد روی آوردن جوانان به این حرفه هستیم و در این شرایط صنعت فرش در منطقه ما اواخر عمر خود را سپری می‌کند، اظهار داشت: در 6 ماهه اول سال گذشته تنها 1700 متر فرش دستباف تولید شد که این میزان در سال جاری و به علت بالا رفتن قیمت مواد اولیه و به صرفه نبودن تولید فرش تا حدودی کاهش داشته است.
وی با بیان اینکه قیمت فرش نسبت به مواد اولیه از افزایش چشمگیری برخوردار نبوده است، تصریح کرد: اگرچه قیمت یک جفت فرش 9 متری از چهار میلیون به پنج میلیون تومان افزایش یافته است اما قیمت نخ خارجی از 30 تا 40 هزار تومان به 60 تا 70 هزار تومان و حتی بیشتر و قیمت نخ ایرانی از بقچه‌ای 17 هزار تومان به 25 هزار تومان رسیده است .
گلبازی مشکل عمده تولیدکنندگان فرش دستباف را عدم تأمین نقدینگی، افزایش قیمت مواد اولیه و نبود بازار فرش دانست و ادامه داد: این موضوع باعث شده است از 10 هزار بافنده در 6 سال گذشته که زیر نظر شرکت تعاونی بوده‌اند، تعداد بافندگان به 1000 نفر در سال جاری برسند.
مدیرعامل فرش دستباف شهرستان کاشمر، کار بافندگی فرش دستباف را با توجه به درآمد اندک کاری سخت و طاقت فرسا دانست و ادامه داد: اغلب بافنده‌های فرش دستبافت از روی اجبار جهت استفاده از مزایای بازنشستگی به کار خود ادامه می‌دهند.
به گفته وی، حمایت‌های انجام شده از صنعت فرش دستبافت توسط مسوولان راضی کننده نیست و تاکنون حمایت‌های چشمگیری جز بیمه از فرشبافان نشده است.
یکی از کارشناسان و تولیدکنندگان صنعت فرش دستباف در کاشمر با بیان اینکه با وضعیتی که فرش کاشمر دارد عمرش رو به پایان است، گفت: متأسفانه حمایتی در کار نیست و همه حمایت‌ها از صنعت فرش دستباف، در حد حرف است.
سید مهدی هاشمی در گفت‌و‌گو با ایسنا تاکید کرد: تولیدکنندگان به دلیل عدم حمایت از سوی مسوولان انگیزه‌ای برای ادامه کار در صنعت فرش دستباف ندارند.
وی اظهار داشت: اگرچه مرکز ملی فرش به عنوان متولی صنعت فرش است و در بعضی مواقع نتیجه تحقیقاتی را که انجام می‌دهد به ما اعلام می‌کند ولی دیگر این کارها برای پیکره فرش که آسیب زیادی دیده است، کارآمد نمی‌باشد.
وی با اشاره به اینکه فرش دستبافت کاشمر بدترین روزهای خود را می‌گذراند، بیان داشت: در حال حاضر در بازار فرش رکود مشاهده می‌شود به طوری که هم تولید فرش داخلی و هم صادرات به دلیل اشباع بازار توسط کشورهای رقیب، کاهش یافته است.
این کارشناس و تولیدکننده صنعت فرش دستباف در کاشمر افزود: علاوه بر اینکه دستمزد کارگر در کشورهایی نظیر پاکستان، هندوستان، افغانستان و چین بسیار ناچیز است، نقشه و طرح‌های فرش ایران را نیز نسخه برداری کرده‌اند به طوری که ایران توان رقابت را در بازارهای بین‌المللی صنعت فرش دستباف ندارد.
هاشمی تاکید کرد: نسخه برداری از نقشه‌ها و طرح‌های فرش ایرانی توسط کشورهای رقیب و افزایش قیمت تمام شده فرش یکی از دغدغه‌های تولیدکنندگان فرش دستباف کشور به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه تولید فرش دستباف برای بافنده توجیه اقتصادی ندارد، یادآور شد: طی چند سال اخیر و به دلیل مشکلات، بسیاری از افراد حرفه‌ای و کارآمد موجود از این حرفه کنار کشیده‌اند و افراد غیرحرفه‌ای وارد شده‌اند که این موضوع باعث شده است که در تولید فرش دستباف رضایتمندی برای تولید کننده حاصل نشود.
وی با تاکید بر اینکه وجود افراد غیرحرفه‌ای موجب شده برای پوشش هزینه‌های خود و کسب درآمد به کم کاری و تقلب روی بیاورند، اظهار داشت: متأسفانه طی چند سال اخیر افراد غیرحرفه‌ای و غیرمتخصص با کم کردن مواد اولیه مرغوب، استفاده از ابریشم مصنوعی به جای ابریشم طبیعی ضربه سنگینی بر پیکره فرش کاشمر زده‌اند تا بتوانند درآمد خود را توجیه کنند.
وی وضعیت صادرات فرش دستباف را وضعیت خوبی ندانست و بیان داشت: چون قیمت مناسب یکی از مهمترین ملاک‌ها در صادرات می‌باشد، در بازارهای جهانی عقب مانده‌ایم و به خاطر قیمت بالای تمام شده فرش نتوانسته‌ایم رقابت خوبی با سایر کشورها داشته باشیم.
این کارشناس و تولیدکننده صنعت فرش دستباف در کاشمر گفت: اگرچه هنوز فرش ایران مورد پسند بسیاری از خریداران است اما وقتی بحث قیمت به میان می‌آید از خرید منصرف می‌شوند و به همین جهت دیگر توجیهی ندارد که در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت کنیم.
وی با اشاره به اینکه طی دو سال اخیر صادرکنندگان فرش دستباف به دنبال فرش‌های کم کیفیت تری هستند تا توجیه اقتصادی برایشان داشته باشد، افزود: رنگ، طرح و قیمت پایین از جمله ملاک‌های خریداران است، بعد از آن به بافت توجه می‌کنند که اگر هر کدام از این ملاک‌ها را نداشته باشیم قطعاً نخواهیم توانست وارد بازار رقابت شویم.
وی با تاکید بر اینکه اگر وضعیت صادرات فرش دستباف به همین گونه باشد به زودی جایگاه خود را در بحث صادرات از دست خواهیم داد، تصریح کرد: فرش دستباف کاشمر نیازمند حمایت جدی مسوولان است.
هاشمی بی بهره بودن قالیبافان از دانش روز را از دیگر مشکلات موجود برشمرد.
وی گفت: متأسفانه متولیان فرش به امر آموزش قالیبافان به خصوص در روستاها کمتر اهمیت داده‌اند و این در صورتی است که باید ابتدا سطح آگاهی بافنده‌ها را با آموزش‌های لازم ارتقا دهند.
وی در ادامه از کاهش 30 درصدی تولید فرش در سال 89 نسبت به سال 88 خبر داد و اظهار داشت: از ابتدای سال تاکنون نیز شاهد کاهش چشمگیر فرش در حد 50 درصد هستیم که این موضوع نگران کننده است.
این کارشناس و تولیدکننده صنعت فرش دستباف در کاشمر افزود: بر اساس برآوردهای انجام شده در چهار سال گذشته، تعداد 6000 بافنده فرش در شهرستان‌های کاشمر، خلیل آباد و بردسکن فعال بودند که این تعداد در حال حاضر به 2000 تا 3500 نفر رسیده است.
هاشمی کاهش 1000 دار قالی را در دو سال اخیر از دیگر فجایع فرش دستبافت کاشمر دانست و افزود : تمام این مشکلات به دلیل این است که تشکل‌های ما نتوانستند یک مدیریت و اشراف خوبی را بر بافندگان داشته باشند.
وی از دولت خواست با تقویت خریداران داخلی فرش و در اختیار گذاشتن تسهیلات بدون بهره به تشکل‌ها، تعاونی‌‍ها و خریداران، وضعیت فرش دستبافت را تا حدودی ساماندهی کنند.
زابلی، یکی از بافندگان فرش است که 50 سال از عمر خود را صرف این هنر اصیل کرده است.
وی که قیمت بالای کارگر و نخ را از مهمترین مشکلات پیش روی می‌داند در این خصوص در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) – منطقه خراسان، گفت: اگر واقعاً مسوولان نگران به فراموشی سپردن این صنعت هستند باید حمایت‌های خود را در عمل بیشتر کنند.
وی با تأکید بر اینکه فرش دستباف جزء میراث بسیار کهن ایرانیان محسوب می‌شود، گفت: اگرچه هنوز هم در بسیاری از شهرهایی که بین کشورهای مختلف انجام می‌شود فرش دستباف ایرانی است که به عنوان یک هدیه ارزشمند تقدیم مقامات میهمان می‌شود ولی اینگونه که باید از بافندگان آن حمایت نمیشود.
وی ورود افراد غیر متخصص و حرفه‌ای را به صنعت فرش دستباف ضربه سنگینی بر پیکره این هنر اصیل دانست و ادامه داد: اگر هر فردی قبل از قالیبافی آموزش‌های لازم را فراگیرد، کیفیت بافت تا حدودی بهتر خواهد شد.
وی با بیان اینکه قیمت‌های بالا امروز فرشبافی دیگر به صرفه نیست، گفت : تاکنون 50 سال از عمر خود را صرف این هنر کردم ولی امروز به نسبت چندین سال گذشته در وضعیت نامطلوبی به سر می‌برم.
بازار فرش در سال‌های گذشته نوسان زیادی داشته اما هنوز هم دارای جایگاه هنری و فرهنگی و جزو هنرهای اصیل و با قدمت ایران به شمار می‌آید به همین جهت می‌طلبد مسوولان از کارشناسان برای شناخت بازار و کسب اطلاعات، استفاده از تجارت الکترونیک، ورود دانش آموختگان رشته فرش به عرصه تولید و برگزاری نمایشگاه‌های متعدد در خارج از کشور برای بهبود بازار استفاده کنند.
بدون شک در حال حاضر تولیدات ما متناسب با بازارهای جهانی نیست که می‌طلبد بحث بازارشناسی و سلیقه یابی را با جدیت دنبال کنیم.